ପୁରୀରେ କେବେ ହୋଇଥିଲା ପ୍ରଥମ ରଥଯାତ୍ରା? କିଏ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଏହି ପରମ୍ପରା? ଜାଣନ୍ତୁ ଇତିହାସ…
ପୁରୀ: ରାତି ପାହିଲେ ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ ରଥଯାତ୍ରା। ମହାପ୍ରଭୁ ଅଣସର ଘରୁ ବାହାରି ଭଉଣୀ ଭାଇଙ୍କୁ ଧରି ଶୋଭାଯାତ୍ରା କରିବେ। ବାହାରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତ ଭଗବାନଙ୍କୁ ପାଖରେ ଦେଖିବେ ବୋଲି ଅନେଇ ବସିଛନ୍ତି। ସେଥିପାଇଁ ଏହି ରଥଯାତ୍ରାକୁ ଭକ୍ତ ଓ ଭଗବାନଙ୍କ ମିଳନ ପର୍ବ କୁହାଯାଏ। ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ୧୨ ମାସରେ ୧୩ ପର୍ବ ନୀତି ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ପାଳନ କରାଯାଇ ଥାଏ। ଏଥିମଧ୍ଯରୁ ଦୁଇଟି ପର୍ବ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ। ଗୋଟିଏ ଦେବସ୍ନାନ ପୂର୍ଣିମା ହେଲେ ଅନ୍ୟଟି ରଥଯାତ୍ରା।ତେବେ ଆପଣ ଜାଣିଛନ୍ତି କି ଏହି ବିଶ୍ବ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ରଥଯାତ୍ରା କେବେ ଏବଂ କିଏ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ? ତେଣୁ ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ରଥଯାତ୍ରାର ଇତିହାସ ବିଷୟରେ।
ଏହି ଦୁଇଟି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପର୍ବ ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣର ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଖଣ୍ଡ (ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ) ରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ୧୬-୧୭ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଭାଗରେ ଥିବା ନୀଳଦ୍ରୀ ମହୋଦୟ, ଭମଦେବସହିଂତା, ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ସଂସ୍କୃତ ଗ୍ରନ୍ଥ ଏବଂ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଗୁପ୍ତ ରୀତିନୀତି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଏକ ପାଠ ମଧ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠୀ ଏବଂ ରଥଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥା ସହିତ ଜଡିତ । ପ୍ରଶ୍ନ ହେଉଛି ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଏହି ଦୁଇଟି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପର୍ବ କେବେ ଆରମ୍ଭ ହେଲା?
ଐତିହାସିକମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ, ୧୨୩୦ ଦଶକରେ ଜଗନ୍ନାଥ ତ୍ରିମୂର୍ତ୍ତି ପୁରୀ ମନ୍ଦିରରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ସେବେଠାରୁ ଏହି ରଥଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥଲା । ବିଦ୍ୟମାନ ପ୍ରମାଣ ଆଧାରରେ ଐତିହାସିକମାନେ ଯୁକ୍ତି କରନ୍ତି ଯେ, ଭଗବାନ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଏବଂ ସୁଭଦ୍ରଙ୍କ ତ୍ରିଶକ୍ତି ପୂର୍ବରୁ ପୁରୁଷତ୍ତୋମ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଇଥିଲା।
ସେହି ସମୟରେ ତୃତୀୟ ଅନଙ୍ଗଭୀମଦେବ, ଯିଏକି ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ନିଜକୁ ପ୍ରଭୁ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ରାଉତ (ସେବକ) ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ, ସେ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଆଦେଶ ଅନୁଯାୟୀ, ଓଡିଶାରେ ଶାସନ କରୁଥିଲେ। ସେ ହିଁ ୩୬ ସେବାୟତଙ୍କ ସହ ପୁରୀରେ ରଥଯାତ୍ରା ମହୋତ୍ସବକୁ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଥାଇପାରନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି । ଏହାପରେ ତାଙ୍କର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ନରସିଂହ ପ୍ରଥମ ଯିଏ ଗଜପତିଙ୍କ ଆଖ୍ୟା ଅର୍ଜନ କରିଛନ୍ତି, ସେ ନିଜକୁ (କପିଳାସ ମନ୍ଦିର ଲେଖା (୧୨୫୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ) ଶିବଙ୍କର ଜଣେ ମହାନ ଭକ୍ତ ତଥା ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଏବଂ ପୁରୁଷୋତ୍ତମଙ୍କ ପୁତ୍ର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ କହିବା ଅନୁସାରେ, ବଳଭଦ୍ର ଶିବଙ୍କୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ବ କରନ୍ତି, ସୁଭଦ୍ରା ମା ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ବ କରନ୍ତି ଏବଂ ପୁରୁଷତ୍ତୋମଙ୍କୁ ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ବ କରନ୍ତି।
ଏହି ଲେଖାଟି ଶିବ, ଦୁର୍ଗା ଏବଂ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଉପାସକ ଭାବରେ ନରସିଂହ ଆଇଏସ୍ ର କଳା କ୍ଲୋରାଇଟ୍ ମୂର୍ତ୍ତିରେ ପୁନରାବୃତ୍ତି ହୋଇଛି । ଏହିପରି ଭାବେ ଇତିହାସରୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ତଥ୍ଯ ମିଳିଥାଏ।
ଅନେକ ଐତିହାସିକ କହିଛନ୍ତି ଯେ, ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତି ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମରୁ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟରୁ ଆସିଛି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ରଥଯାତ୍ରା ଅନ୍ୟତମ। ବାସ୍ତବରେ, ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଜଗମୋହନ ଏବଂ ସିଂହ ଦ୍ୱାରରେ ଥିବା ଦଶାବତାର ଚିତ୍ରରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ନବମ ସ୍ଥାନରେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଅବତାର ଭାବରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଗୁପ୍ତଙ୍କ ସମୟରେ ଭାରତକୁ ଆସିଥିବା ଚୀନ୍ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ ଫା-ହସିନ୍ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରାକୁ ସୂଚାଇ ଥିଲେ।
ପୁରୀର ରଥଯାତ୍ରା ଉତ୍ସବ କୃଷ୍ଣ ପରମ୍ପରା ସହ ଜଡିତ। ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଗପଳାମନ୍ତ୍ରରେ ପୂଜା କରାଯାଏ ଏବଂ ସାରଳା ଦାସଙ୍କ ମହାଭାରତ ମଧ୍ୟ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସହ ଯୋଡିଥାଏ। ରାମାନୁଜ ଠାରୁ ରାମାନନ୍ଦ, କବୀର, ଓ ଚୈତନ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବହୁ ଭକ୍ତ ସାଧୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ କୃଷ୍ଣ-ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ସହ ଜଡିତ କରନ୍ତି, ତେଣୁ ଭଗବାନ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା ଭଗବାନ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସହ ଜଡିତ ହେବା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ନୁହେଁ।
