ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମା କ’ଣ ? ଜମ୍ମୁ-କାଶ୍ମୀର ଆତଙ୍କବାଦୀ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ଭାରତ କାହିଁକି ଏହାକୁ ସ୍ଥଗିତ କଲା

ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଜମ୍ମୁ-କାଶ୍ମୀରର ପହଲଗାମରେ ହୋଇଥିବା ଆତଙ୍କବାଦୀ ଆକ୍ରମଣକୁ ନେଇ ଭାରତ ସରକାର ପାକିସ୍ତାନ ସହିତ ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ସ୍ଥାପିତ ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମା (Indus Water Treaty)କୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛନ୍ତି। ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ପାକିସ୍ତାନର ସୀମାପାର ଆତଙ୍କବାଦକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ଏକ କଠୋର ପଦକ୍ଷେପ ଭାବେ ଦେଖାଯାଉଛି। ଏହା ସହିତ ଭାରତ ଅଟାରୀ-ୱାଘା ସୀମା ଚେକ୍‌ପୋଷ୍ଟ ବନ୍ଦ କରିବା, ପାକିସ୍ତାନୀ ନାଗରିକଙ୍କ ଭିସା ରଦ୍ଦ କରିବା ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନୀ ଦୂତାବାସରେ କାର୍ଯ୍ୟ ବନ୍ଦ କରିବା ଭଳି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କଡ଼ା ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛି।

ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମା କ’ଣ?
ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମା ହେଉଛି ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାପିତ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଚୁକ୍ତି, ଯାହା ବିଶ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କର ମଧ୍ୟସ୍ଥତାରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ଚୁକ୍ତି ସିନ୍ଧୁ ନଦୀ ଓ ତାର ସହାୟକ ନଦୀଗୁଡ଼ିକ (ବିଆସ, ରାଭି, ସତଲଜ, ଝିଲମ, ଚିନାବ ଓ କାବୁଲ)ର ଜଳକୁ ଉଭୟ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଢାଞ୍ଚା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା:

ଜଳ ବଣ୍ଟନ: ପୂର୍ବ ନଦୀଗୁଡ଼ିକ (ବିଆସ, ରାଭି, ସତଲଜ)ର ପାଣି ଭାରତକୁ ଏବଂ ପଶ୍ଚିମ ନଦୀଗୁଡ଼ିକ (ଝିଲମ, ଚିନାବ, ସିନ୍ଧୁ)ର ପାଣି ପାକିସ୍ତାନକୁ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଦିଆଯାଇଛି।

ଜଳ ବ୍ୟବହାର: ଭାରତ ପଶ୍ଚିମ ନଦୀଗୁଡ଼ିକରୁ ସୀମିତ ପରିମାଣରେ ଜଳସେଚନ ଓ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ପାଣି ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବ, କିନ୍ତୁ ଏହା ପାକିସ୍ତାନକୁ ପାଣି ପ୍ରବାହରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବ ନାହିଁ।

ସ୍ଥାୟୀ ସିନ୍ଧୁ ଆୟୋଗ: ଉଭୟ ଦେଶରେ ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସିନ୍ଧୁ ଆୟୋଗ ଗଠନ କରାଯାଇଛି, ଯାହା ଚୁକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ନିରୀକ୍ଷଣ କରେ ଓ ବିବାଦ ସମାଧାନ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ।
ଏହି ଚୁକ୍ତି ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଜଳ ସମ୍ପର୍କୀୟ ସହଯୋଗର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦକ୍ଷେପ ଥିଲା ଏବଂ ଏହା ଦୀର୍ଘ ୬୪ ବର୍ଷ ଧରି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ରହିଆସିଛି, ଯଦିଓ ଉଭୟ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ଉତ୍ତେଜନା ରହିଛି।

କାହିଁକି ସ୍ଥଗିତ କରାଗଲା?
ଜମ୍ମୁ-କାଶ୍ମୀରର ପହଲଗାମରେ ହୋଇଥିବା ଆତଙ୍କବାଦୀ ଆକ୍ରମଣ, ଯାହାକୁ ଭାରତ ପାକିସ୍ତାନ ପ୍ରାୟୋଜିତ ବୋଲି ଅଭିଯୋଗ କରିଛି, ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ। ବୈଦେଶିକ ସଚିବ ବିକ୍ରମ ମିଶ୍ରା ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି ଯେ, ପାକିସ୍ତାନ ସୀମାପାର ଆତଙ୍କବାଦ ବନ୍ଦ ନକରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମାକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯିବ। ଏହି ଆକ୍ରମଣ ପରେ କ୍ୟାବିନେଟ କମିଟି ଅନ ସିକ୍ୟୁରିଟି (CCS) ବୈଠକରେ ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଛି।

ଭାରତର ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ଚାଲିଆସୁଥିବା ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ସମ୍ପର୍କରେ ଆହୁରି ଅବନତି ଆଣିପାରେ। ଏହା ପୂର୍ବରୁ ମଧ୍ୟ ଭାରତ ୨୦୧୬ରେ ଉରୀ ଆକ୍ରମଣ ଓ ୨୦୧୯ରେ ପୁଲୱାମା ଆକ୍ରମଣ ପରେ ଚୁକ୍ତିକୁ ପୁନର୍ବିଚାର କରିବା ପାଇଁ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲା।

ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ଚୁକ୍ତିନାମା ସ୍ଥଗିତ ବ୍ୟତୀତ ଭାରତ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛି:

• ଅଟାରୀ-ୱାଘା ସୀମା ବନ୍ଦ: ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ଯାତାୟାତ ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଏହି ଚେକ୍‌ପୋଷ୍ଟ ବନ୍ଦ କରାଯାଇଛି।
• ପାକିସ୍ତାନୀ ଭିସା ରଦ୍ଦ: ପାକିସ୍ତାନୀ ନାଗରିକଙ୍କ ପାଇଁ ଭାରତୀୟ ଭିସା ରଦ୍ଦ କରାଯାଇଛି ଏବଂ ନୂଆ ଭିସା ଜାରି ଉପରେ କଟକଣା ଲାଗୁ କରାଯାଇଛି।
• ପାକିସ୍ତାନୀ ଦୂତାବାସ ବନ୍ଦ: ଭାରତରେ ଥିବା ପାକିସ୍ତାନୀ ଦୂତାବାସରେ କାର୍ଯ୍ୟ ବନ୍ଦ କରାଯାଇଛି, ଯାହା ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ କୂଟନୈତିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଆହୁରି ଖରାପ କରିପାରେ।

ପ୍ରଭାବ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ
ଏହି ଚୁକ୍ତିର ସ୍ଥଗିତତା ପାକିସ୍ତାନର କୃଷି ଓ ଜଳ ସମ୍ପଦ ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇପାରେ, କାରଣ ଏହା ସିନ୍ଧୁ ଓ ତାର ସହାୟକ ନଦୀଗୁଡ଼ିକର ପାଣି ଉପରେ ବହୁଳ ପରିମାଣରେ ନିର୍ଭର କରେ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଭାରତ ଏହାକୁ ଆତଙ୍କବାଦ ବିରୋଧରେ ଏକ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ତ୍ର ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରୁଛି। ତେବେ, ଏହା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଇନ ଓ ବିଶ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କର ଭୂମିକାକୁ ନେଇ ବିବାଦ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ।

ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ କହୁଛନ୍ତି ଯେ, ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଆଲୋଚନା ଓ କୂଟନୈତିକ ସମାଧାନର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଆହୁରି ବୃଦ୍ଧି କରିବ। ପାକିସ୍ତାନ ଏହି ପଦକ୍ଷେପକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମଞ୍ଚରେ ଉଠାଇବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି। ଏହି ଘଟଣା ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ନୂଆ ଅଧ୍ୟାୟର ସୂଚନା ଦେଉଛି, ଯାହା ଆଗାମୀ ଦିନରେ ଅଞ୍ଚଳୀୟ ସ୍ଥିରତା ଓ ଜଳ ସମ୍ପଦ ବ୍ୟବସ୍ଥାପନା ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇପାରେ।