୬୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବ କଥା: ଯେତେବେଳେ ଗୁଜୁରାଟ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିମାନକୁ ଗୁଳି କରି ଖସାଇ ଦେଇ ହାତ ଯୋଡ଼ି କ୍ଷମା ମାଗିଥିଲେ…

ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ୧୯୬୫ ମସିହା ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯ ତାରିଖ ଥିଲା ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧର ଏକ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ସମୟ। ଏହି ଦିନ ଗୁଜରାଟର ଦ୍ୱିତୀୟ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ବଳବନ୍ତ ରାୟ ମେହଟା ଏକ ବେସାମରିକ ବିମାନ, ବିଚକ୍ରାଫ୍ଟ ମଡେଲ ୧୮ରେ ଆହ୍ମଦାବାଦରୁ ମିଠାପୁର ଅଭିମୁଖେ ଯାତ୍ରା କରୁଥିଲେ। ଏହି ବିମାନଟି ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ସୀମା ନିକଟସ୍ଥ କଚ୍ଛ ଅଞ୍ଚଳରେ ପାକିସ୍ତାନ ବାୟୁସେନାର ଏକ ଏଫ-୮୬ ସାବ୍ରେ ଯୁଦ୍ଧ ବିମାନ ଦ୍ୱାରା ଗୁଳିମାଡ଼ କରି ଖସାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଏହି ଦୁର୍ଘଟଣାରେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମେହଟା, ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସରୋଜବେନ, ତିନି ଜଣ କର୍ମଚାରୀ, ଜଣେ ସାମ୍ବାଦିକ ଏବଂ ଦୁଇ ଜଣ କେବିନ କ୍ରୁ ସମେତ ମୋଟ ଆଠ ଜଣଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା। ଏହି ଘଟଣା ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଇତିହାସରେ ଏକ ଦୁଃଖଦ ଅଧ୍ୟାୟ ହୋଇ ରହିଛି।

୧୯୬୫ ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ଅଗଷ୍ଟ ମାସରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମାସ ସୁଦ୍ଧା ଏହା ତୀବ୍ର ହୋଇ ଉଠିଥିଲା। ଗୁଜରାଟର କଚ୍ଛ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ରଣ୍ଣ ଅଫ୍ କଚ୍ଛ ସୀମା ନିକଟରେ ଉତ୍ତେଜନା ଥିଲା। ମେହଟା ଏକ ନ୍ୟାସନାଲ କ୍ୟାଡେଟ କର୍ପସ (ଏନସିସି) ରାଲିରେ ଯୋଗ ଦେବା ପାଇଁ ଆହ୍ମଦାବାଦରୁ ମିଠାପୁର ଅଭିମୁଖେ ଯାତ୍ରା କରୁଥିଲେ। ବିମାନଟି ପୂର୍ବତନ ଭାରତୀୟ ବାୟୁସେନା ପାଇଲଟ ଜାହାଙ୍ଗୀର ଇଞ୍ଜିନିୟରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଚାଳିତ ହେଉଥିଲା। ସେହି ସମୟରେ, ପାକିସ୍ତାନୀ ବାୟୁସେନାର ଫ୍ଲାଇଟ୍ ଲେଫ୍ଟନାଣ୍ଟ ଏ ଆଇ ବୁଖାରୀ ଏବଂ ଫ୍ଲାଇଙ୍ଗ ଅଫିସର କାଇସ ହୁସେନ କାରାଚୀର ମୌରିପୁର ବାୟୁସେନା ଘାଟିରୁ ଏକ ସନ୍ଦେହଜନକ ରାଡାର ସଂକେତ ଯାଞ୍ଚ କରିବା ପାଇଁ ଉଡ଼ାଣ ଭରିଥିଲେ।

ବିଚକ୍ରାଫ୍ଟ ବିମାନଟି ଆହ୍ମଦାବାଦରୁ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ପ୍ରାୟ ୧:୩୦ରେ ଉଡ଼ାଣ ଭରିଥିଲା ଏବଂ ମିଠାପୁରରେ ଅପରାହ୍ନ ୩ଟା ସୁଦ୍ଧା ଅବତରଣ କରିବାର ଥିଲା। ବିମାନଟି ଭାରତୀୟ ସୀମା ନିକଟସ୍ଥ କଚ୍ଛ ଅଞ୍ଚଳରେ ଉଡ଼ୁଥିବା ସମୟରେ, ପାକିସ୍ତାନୀ ରାଡାର ଏହାକୁ ଏକ “ସନ୍ଦେହଜନକ” ସଂକେତ ଭାବି କାଇସ ହୁସେନଙ୍କୁ ତଦନ୍ତ ପାଇଁ ପଠାଇଥିଲା। ହୁସେନ ବିମାନଟିର “ଭିଟି” (VT) ନମ୍ବର ଦେଖି ଏହା ଏକ ବେସାମରିକ ବିମାନ ବୋଲି ଜାଣିଥିଲେ ଏବଂ ଏହା ଦୟା ପାଇଁ ତା’ର ପକ୍ଷ ହଲାଇ ସଂକେତ ଦେଉଥିଲା। ତଥାପି, ପାକିସ୍ତାନୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କେନ୍ଦ୍ରର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅନୁଯାୟୀ, ହୁସେନ ବିମାନଟିକୁ ଗୁଳି ଚଳାଇଥିଲେ। ବିମାନଟି କଚ୍ଛର ସୁଥାରୀ ଗାଁ ନିକଟରେ ଖସି ପଡ଼ିଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ କୌଣସି ଯାତ୍ରୀ ବଞ୍ଚି ନଥିଲେ।

ଘଟଣାର ୪୬ ବର୍ଷ ପରେ, ୨୦୧୧ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟରେ, ପାକିସ୍ତାନୀ ପାଇଲଟ କାଇସ ହୁସେନ ବିମାନର ପାଇଲଟ ଜାହାଙ୍ଗୀର ଇଞ୍ଜିନିୟରଙ୍କ ଝିଅ ଫରିଦା ସିଂଙ୍କୁ ଏକ ଇମେଲ ଲେଖି କ୍ଷମା ମାଗିଥିଲେ। ସେ ଦାବି କରିଥିଲେ ଯେ ବିମାନଟିକୁ ଏକ ଗୁଇନ୍ଦା ବିମାନ ବୋଲି ଭୁଲ ବୁଝାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅନୁଯାୟୀ ସେ ଗୁଳି ଚଳାଇଥିଲେ। ହୁସେନ କହିଥିଲେ, “ମୁଁ ଦୁଃଖିତ ଅଛି, କିନ୍ତୁ ଏହା ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଏକ ଭୁଲ ଥିଲା।” ଫରିଦା ସିଂ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ହତ୍ୟାକାରୀଙ୍କୁ କ୍ଷମା କରିଥିବା ଉତ୍ତର ଦେଇଥିଲେ। ତଥାପି, ପାକିସ୍ତାନ ସରକାର କିମ୍ବା ହୁସେନ କେବେ ମେହଟା କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ ଯାତ୍ରୀଙ୍କ ପରିବାରଙ୍କୁ ସରକାରୀ ଭାବେ କ୍ଷମା ମାଗି ନଥିଲେ।

ଏହି ଘଟଣା ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତି ଓ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ବଡ଼ ଆଘାତ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ବଳବନ୍ତ ରାୟ ମେହଟା ପଞ୍ଚାୟତୀ ରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର “ପିତା” ଭାବେ ପରିଚିତ ଥିଲେ, ଯିଏ ୧୯୫୭ ମସିହାରେ ଏକ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ସ୍ଥାନୀୟ ସ୍ୱୟଂଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ସୁପାରିଶ କରିଥିଲେ। ଏହି ଦୁର୍ଘଟଣାରେ ମୃତ ସମସ୍ତ ଯାତ୍ରୀଙ୍କ ସ୍ମୃତିରେ କଚ୍ଛର ସୁଥାରୀ ଗାଁରେ ଏକ ସ୍ମାରକୀ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି। ତେବେ, ୨୦୨୨ ମସିହାରେ ଏକ ପିଟିସନରେ ଦାବି କରାଯାଇଥିଲା ଯେ ଏହି ସ୍ମାରକୀ ଅବହେଳିତ ଅବସ୍ଥାରେ ଅଛି ଏବଂ ଏହାର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଉ।

ତଦନ୍ତ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତୀୟ ବାୟୁସେନା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିମାନକୁ ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ର ନିକଟରେ ଉଡ଼ାଣ ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେଇ ନଥିଲା। ଗୁଜରାଟ ସରକାରଙ୍କ ଜିଦ୍ ପରେ ବିମାନଟି “ନିଜ ଜୋଖିମରେ” ଉଡ଼ାଣ ଭରିଥିଲା। ପାକିସ୍ତାନୀ ସୂତ୍ର ଦାବି କରିଛି ଯେ ବିମାନଟି ପାକିସ୍ତାନୀ ସୀମାରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲା, ଯାହା ଭାରତୀୟ ସୂତ୍ର ଅସ୍ୱୀକାର କରିଛି। ଏହା ଏକ ବେସାମରିକ ବିମାନ ଥିଲା ଏବଂ ଏହାର ଗମନାଗମନ ସଂପର୍କିତ ସୂଚନା ଗୁଜରାଟ ସମାଚାର ପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା।