ପଣ୍ଡିତ ନେହୁରୁଙ୍କ ଉପରେ କେଉଁ ଅଭିଯୋଗ ଲଗାଇ ଜେଲରେ ପୂରାଇଥିଲେ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ? କାରାଗାରରେ ବିତାଇଥିଲେ ୩୨୫୯ ଦିନ

ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ : ଭାରତର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପଣ୍ଡିତ ଜବାହରଲାଲ ନେହୁରୁ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ସମୟରେ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ନିଜର ଅଣନମ୍ର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଓ ନେତୃତ୍ବ ଯୋଗୁଁ ଏକାଧିକ ଥର ଜେଲ ଯାଇଥିଲେ। ମୋଟ ୯ ଥର କାରାଗାରରେ ରହି ସେ ମୋଟ ୩୨୫୯ ଦିନ (ପାଖାପାଖି ୯ ବର୍ଷ) ଜେଲରେ ବିତାଇଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ବିଭିନ୍ନ ଅଭିଯୋଗରେ ଗିରଫ କରିଥିଲେ, ଯାହା ଭାରତର ସ୍ବାଧୀନତା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ଅବଦାନକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛି। ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କେଉଁ ଅଭିଯୋଗରେ ନେହୁରୁଙ୍କୁ ଜେଲ ପଠାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କର କାରାଗାର ଜୀବନ କିପରି ଥିଲା।

ନେହୁରୁଙ୍କ ଉପରେ ଲାଗିଥିବା ଅଭିଯୋଗ ଓ ଜେଲ ଯାତ୍ରା
ପଣ୍ଡିତ ନେହୁରୁଙ୍କୁ ୧୯୨୧ ମସିହାରୁ ୧୯୪୫ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ୯ ଥର ଜେଲରେ ପୂରାଯାଇଥିଲା। ତାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଲାଗିଥିବା ମୁଖ୍ୟ ଅଭିଯୋଗଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନଲିଖିତ:

ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ (୧୯୨୧-୧୯୨୨):
ନେହୁରୁ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ। ୧୯୨୧ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୬ରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଲକ୍ଷ୍ନୌ ଜେଲରେ ପୂରାଯାଇଥିଲା। ଅଭିଯୋଗ ଥିଲା ସରକାର ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସାମିଲ ହେବା। ଏହି ସମୟରେ ସେ ୮୮ ଦିନ ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ।

ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ସରକାର ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟ (୧୯୨୨):
୧୯୨୨ ମସିହା ମେ ୧୧ରେ ନେହୁରୁଙ୍କୁ ପୁଣି ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା। ଅଭିଯୋଗ ଥିଲା ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଭାଗ ନେଇ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଲୋକଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା। ଏହି ଥର ସେ ୨୬୬ ଦିନ ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ।

ନବା ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ ନିଷେଧ ଉଲ୍ଲଂଘନ (୧୯୨୩):
୧୯୨୩ ମସିହା ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୨ରେ ନେହୁରୁ ପଞ୍ଜାବର ନବା ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ ନିଷେଧ ଆଦେଶକୁ ଉଲ୍ଲଂଘନ କରିବା ଅଭିଯୋଗରେ ଗିରଫ ହୋଇଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ତାଙ୍କୁ କେବଳ ୧୨ ଦିନ ଜେଲରେ ରଖାଯାଇଥିଲା। ତାଙ୍କ ପିତା ମୋତିଲାଲ ନେହୁରୁଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ପରେ ସେ ଏକ ବଣ୍ଡ ସହି ଛାଡ଼ି ଦିଆଯାଇଥିଲେ।

ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ (୧୯୩୦):
୧୯୩୦ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୧୪ରେ ନେହୁରୁ ଲବଣ ଆଇନ ଭାଙ୍ଗିବା ଅଭିଯୋଗରେ ଗିରଫ ହୋଇଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ସେ ଅଲହାବାଦରୁ ରାୟପୁର ଯାଉଥିବା ଟ୍ରେନରୁ ଗିରଫ ହୋଇ ୧୮୧ ଦିନ ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ।

ନୋ-ଟାକ୍ସ ଅଭିଯାନ ଓ ରାଜଦ୍ରୋହ (୧୯୩୦):
୧୯୩୦ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୧୯ରେ ନେହୁରୁ ନୋ-ଟାକ୍ସ ଅଭିଯାନକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଇ ରାଜଦ୍ରୋହ (ସେଡିସନ) ଅଭିଯୋଗରେ ଗିରଫ ହୋଇଥିଲେ। ସେ ନିଜେ ଦୋଷୀ ସ୍ବୀକାର କରିଥିଲେ ଏବଂ ୧୦୦ ଦିନ ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ।

ସିଭିଲ ଡିସଓବେଡିଏନ୍ସ ଆନ୍ଦୋଳନ (୧୯୩୧-୧୯୩୩):
୧୯୩୧ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୨୬ରୁ ୧୯୩୩ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୩୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନେହୁରୁ ସିଭିଲ ଡିସଓବେଡିଏନ୍ସ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସାମିଲ ହେବା ଅଭିଯୋଗରେ ୬୧୪ ଦିନ ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ସେ ନୈନୀ ଓ ବରେଲୀ ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ।

ରାଜଦ୍ରୋହ ଅଭିଯୋଗ (୧୯୩୪-୧୯୩୫):
୧୯୩୪ ମସିହା ଫେବୃଆରୀ ୧୬ରେ ନେହୁରୁ ରାଜଦ୍ରୋହ ଅଭିଯୋଗରେ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ୫୬୯ ଦିନ ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ। ସେ ଏହି ଅଭିଯୋଗକୁ ସ୍ବୀକାର କରିଥିଲେ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ବିରୋଧରେ ନିଜର ଅଣନମ୍ର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ବଜାୟ ରଖିଥିଲେ।

ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ (୧୯୪୦-୧୯୪୧):
୧୯୪୦ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୩୧ରେ ନେହୁରୁ ଭାରତକୁ ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧରେ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଭାବେ ସାମିଲ କରାଯାଇଥିବାର ବିରୋଧରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ଏହି ଅଭିଯୋଗରେ ସେ ୩୯୯ ଦିନ ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ।

କ୍ୱିଟ ଇଣ୍ଡିଆ ଆନ୍ଦୋଳନ (୧୯୪୨-୧୯୪୫):
୧୯୪୨ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୯ରେ ନେହୁରୁଙ୍କୁ ‘କ୍ୱିଟ ଇଣ୍ଡିଆ’ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସାମିଲ ହେବା ଅଭିଯୋଗରେ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହା ତାଙ୍କର ସବୁଠାରୁ ଲମ୍ବା କାରାଦଣ୍ଡ ଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ୧୦୪୧ ଦିନ ଅହମଦନଗର ଫୋର୍ଟ, ବରେଲୀ ଓ ଅଲମୋରା ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ସେ ‘ଦି ଡିସକଭରୀ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ’ ପୁସ୍ତକ ଲେଖିଥିଲେ।

ଜେଲ ଜୀବନର ଅନୁଭୂତି
ନେହୁରୁଙ୍କ ଜେଲ ଜୀବନ ସହଜ ନଥିଲା, କିନ୍ତୁ ସେ ଏହାକୁ ନିଜର ଚିନ୍ତନ ଓ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ। ସେ ଲେଖିଥିଲେ, “ଜେଲ ଜୀବନ ମୋ ପାଇଁ ଏକ ସାଧାରଣ ବିରାମ ଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ମୁଁ ଚିନ୍ତନ ଓ ଲେଖାଲେଖି କରିପାରୁଥିଲି।” ଅଲମୋରା ଜେଲରେ ସେ ତାଙ୍କର ଆତ୍ମଜୀବନୀ ଓ ‘ଦି ଡିସକଭରୀ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ’ ପରି ପୁସ୍ତକ ଲେଖିଥିଲେ, ଯାହା ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଇତିହାସର ଏକ ଗଭୀର ଦସ୍ତାବିଜ ଭାବେ ପରିଗଣିତ।

ନବା ଜେଲରେ ନେହୁରୁଙ୍କୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖରାପ ପରିସ୍ଥିତିରେ ରଖାଯାଇଥିଲା। ସେଠାରେ ମାଟି କାନ୍ଥ, ଆଦ୍ର ପରିବେଶ ଓ ଅସୁବିଧାଜନକ ସ୍ଥିତି ଥିଲା। ନେହୁରୁ ଲେଖିଛନ୍ତି, “ଜେଲରେ ମୋତେ ଏକ ଛୁଆ ମୂଷା ମୋ ମୁହଁ ଉପରେ ଚାଲି ଯାଉଥିବାରୁ ମୁଁ ଆତଙ୍କିତ ହୋଇ ଉଠୁଥିଲି।” ତଥାପି, ସେ ନିଜର ମନୋବଳ ହରାଇ ନଥିଲେ ଏବଂ ଜେଲରେ ମଧ୍ୟ ଚର୍ଖା ଚଲାଇବା, ବୁଣାକାମ କରିବା ଓ ବଗିଚା କାମ କରି ନିଜକୁ ବ୍ୟସ୍ତ ରଖୁଥିଲେ।

ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ମାଫିନାମା ନାହିଁ
ନେହୁରୁ କେବେ ବି ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ନିକଟରେ ମାଫିନାମା ଲେଖି ନଥିଲେ। ୧୯୩୪ରେ ରାଜଦ୍ରୋହ ଅଭିଯୋଗରେ ଗିରଫ ହେବା ସମୟରେ ମୁଖ୍ୟ ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ ସୁଶୀଲ କୁମାର ସିନ୍ହା ତାଙ୍କୁ କ୍ଷମା ମାଗିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ନେହୁରୁ ଏହାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲେ। ସେ କହିଥିଲେ, “କ୍ଷମା ମାଗିବା ମାନେ ସରକାରଙ୍କ ବିଜୟ ହେବ। ମୁଁ ଏହା କେବେ ସ୍ବୀକାର କରିବି ନାହିଁ।”

ନେହୁରୁଙ୍କ ଅବଦାନ
ନେହୁରୁଙ୍କ ଜେଲ ଯାତ୍ରା ତାଙ୍କର ଦୃଢ଼ ସଂକଳ୍ପ ଓ ସ୍ବାଧୀନତା ପ୍ରତି ଅଙ୍ଗୀକାରକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ତାଙ୍କର ଲେଖା, ଯେପରି ‘ଦି ଡିସକଭରୀ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ’ ଓ ଆତ୍ମଜୀବନୀ, ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଇତିହାସର ଗଭୀର ଅନୁଧ୍ୟାନକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ସେ ଜେଲରେ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ଲୋକଙ୍କୁ ସ୍ବାଧୀନତା ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତର ଆଧୁନିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠନରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।