କ’ଣ ଛୋଟ ମହୁମାଛିର ଡଙ୍କ ମଧ୍ୟ ହୃଦଘାତର କାରଣ ହୋଇପାରେ? ଜାଣନ୍ତୁ ଡଙ୍କ ମାରିଲେ ଶରୀରରେ କ’ଣ ହୁଏ
ମହୁମାଛିର ଡଙ୍କ ସାଧାରଣତଃ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଓ ଅସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ, କିନ୍ତୁ ଏକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ, ଏହା ବିରଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହୃଦଘାତ (Heart Attack) ପରି ଗୁରୁତର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟାର କାରଣ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ। ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଚିକିତ୍ସକଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ, ମହୁମାଛିର ଡଙ୍କରେ ଥିବା ବିଷ ଶରୀରରେ ଗୁରୁତର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୃଷ୍ଟି କରି ହୃଦୟ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇପାରେ। ଏହି ଘଟଣା ସାଧାରଣ ନୁହେଁ, କିନ୍ତୁ ଏହାର ଆଶଙ୍କାକୁ ଅଣଦେଖା କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ।
ମହୁମାଛିର ଡଙ୍କରେ କ’ଣ ହୁଏ?
ମହୁମାଛି ଡଙ୍କ ମାରିଲେ ଏହାର ବିଷ (Venom) ଚର୍ମ ଭିତରେ ପ୍ରବେଶ କରେ, ଯେଉଁଥିରେ ମେଲିଟିନ, ହିଷ୍ଟାମାଇନ, ଅପାମିନ ଓ ଫସଫୋଲିପେଜ ଏ ପରି ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ଥାଏ। ଏହି ବିଷ ଶରୀରରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପ୍ରଭାବ ଦେଖାଇପାରେ:
ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା: ଡଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ଯନ୍ତ୍ରଣା, ଫୁଲା ଓ ଚର୍ମରେ ଜାଳାପୋଡ଼ା।
ଅଲର୍ଜିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା: କିଛି ଲୋକଙ୍କୁ ଗୁରୁତର ଅଲର୍ଜି (Anaphylaxis) ହୋଇପାରେ, ଯେଉଁଥିରେ ଶ୍ୱାସକ୍ରିୟାରେ ଅସୁବିଧା, ମୁଣ୍ଡ ବୁଲାଇବା, ଓ ରକ୍ତଚାପ ହ୍ରାସ ପାଇବା ଭଳି ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଏ।
ହୃଦୟ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ: ବିରଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ, ମହୁମାଛିର ବିଷ ହୃଦୟରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ବ୍ୟାହତ କରିପାରେ, ଯାହା Kounis Syndrome ନାମକ ଏକ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରେ। ଏହି ସିଣ୍ଡ୍ରୋମରେ ଅଲର୍ଜିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଯୋଗୁଁ ହୃଦୟର ଧମନୀଗୁଡ଼ିକରେ ସଙ୍କୋଚନ (Coronary Artery Spasm) ହୋଇପାରେ, ଯାହା ହୃଦଘାତ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ ହୃଦ୍ରୋଗର କାରଣ ହୋଇପାରେ।
କେଉଁମାନେ ଅଧିକ ବିପଦରେ?
ଚିକିତ୍ସକଙ୍କ ମତରେ, ନିମ୍ନଲିଖିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ମହୁମାଛିର ଡଙ୍କ ଅଧିକ ବିପଜ୍ଜନକ ହୋଇପାରେ:
ପୂର୍ବରୁ ହୃଦ୍ରୋଗ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି: ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ହୃଦୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ରୋଗ ରହିଛି, ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିଷର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହୃଦୟ ଉପରେ ଅଧିକ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ।
ଅଲର୍ଜି ପ୍ରବଣ ବ୍ୟକ୍ତି: ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ମହୁମାଛି ବିଷ ପ୍ରତି ଗୁରୁତର ଅଲର୍ଜି ଅଛି, ସେମାନେ ଅଧିକ ବିପଦରେ ଥାଆନ୍ତି।
ବୃଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତି: ବୟସ୍କ ଲୋକଙ୍କ ରୋଗ ପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତି ଓ ହୃଦୟର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତା କମ୍ ଥାଏ, ଯାହା ବିଷର ପ୍ରଭାବକୁ ଗୁରୁତର କରିପାରେ।
ଏକାଧିକ ଡଙ୍କ: ଯଦି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଏକାଧିକ ମହୁମାଛି ଡଙ୍କ ମାରେ, ତେବେ ବିଷର ପରିମାଣ ବଢ଼ି ଶରୀରରେ ଗୁରୁତର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ।
ଚିକିତ୍ସା ଅଧ୍ୟୟନରୁ କ’ଣ ଜଣାପଡ଼ିଛି?
‘Journal of Cardiology Cases’ ରେ ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ ଅନୁଯାୟୀ, ମହୁମାଛିର ଡଙ୍କ ଯୋଗୁଁ Kounis Syndrome ହେବାର ଆଶଙ୍କା ରହିଛି, ଯେଉଁଥିରେ ହୃଦୟର ଧମନୀଗୁଡ଼ିକରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ହୃଦଘାତ ହୋଇପାରେ। ୨୦୨୩ରେ ତୁର୍କୀରେ ଜଣେ ୫୫ ବର୍ଷୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ମହୁମାଛି ଡଙ୍କ ମାରିବା ପରେ ଅଲର୍ଜିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଯୋଗୁଁ ହୃଦଘାତ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ଏହି ଆଶଙ୍କାକୁ ଦୃଢ଼ କରିଛି। ଭାରତରେ ମଧ୍ୟ ଏପରି କିଛି ବିରଳ ଘଟଣା ରିପୋର୍ଟ ହୋଇଛି। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ୨୦୨୪ରେ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶରେ ଜଣେ ୬୦ ବର୍ଷୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଏକାଧିକ ମହୁମାଛି ଡଙ୍କ ମାରିବା ପରେ ଅଲର୍ଜିକ ଶକ ଓ ହୃଦୟ ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇଥିଲା।
ଚିକିତ୍ସକଙ୍କ ମତ
ଦିଲ୍ଲୀର ଏମସର ହୃଦ୍ରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡ. ବିନୟ କୁମାର କହିଛନ୍ତି, “ମହୁମାଛିର ବିଷରେ ଥିବା ମେଲିଟିନ ଓ ହିଷ୍ଟାମାଇନ ଶରୀରରେ ପ୍ରଦାହ ସୃଷ୍ଟି କରେ, ଯାହା ହୃଦୟରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ। ଏହା ବିରଳ, କିନ୍ତୁ ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ପୂର୍ବରୁ ହୃଦୟ ସମସ୍ୟା ଅଛି, ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ବିପଜ୍ଜନକ ହୋଇପାରେ।” ସେ ଆହୁରି କହିଛନ୍ତି, “ଅଲର୍ଜି ପ୍ରବଣ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନିଜ ସହ ଏପିନେଫ୍ରିନ (EpiPen) ରଖିବା ଉଚିତ, ଯାହା ଅଲର୍ଜିକ ଶକକୁ ରୋକିପାରେ।”
ଡଙ୍କ ମାରିଲେ କ’ଣ କରିବେ?
ମହୁମାଛି ଡଙ୍କ ମାରିଲେ ତୁରନ୍ତ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ଉଚିତ:
ଡଙ୍କ ହଟାଇବା: ଚିମୁଟା କିମ୍ବା ନଖ ସାହାଯ୍ୟରେ ଡଙ୍କଟିକୁ ସତର୍କତାର ସହ ହଟାଇ ଦିଅନ୍ତୁ, ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଅଧିକ ବିଷ ଶରୀରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବ ନାହିଁ।
ସଫା : ଡଙ୍କ ସ୍ଥାନକୁ ସାବୁନ ଓ ପାଣିରେ ଧୋଇ ଦିଅନ୍ତୁ।
ଥଣ୍ଡା ସେକ: ଫୁଲା ଓ ଯନ୍ତ୍ରଣା କମାଇବା ପାଇଁ ବରଫ ଲଗାନ୍ତୁ।
ଔଷଧ: ଅଲର୍ଜି ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଦେଲେ ଆଣ୍ଟି-ହିଷ୍ଟାମିନ ଔଷଧ ନିଅନ୍ତୁ।
ଚିକିତ୍ସା ସହାୟତା: ଯଦି ଶ୍ୱାସକ୍ରିୟାରେ ଅସୁବିଧା, ମୁଣ୍ଡ ବୁଲାଇବା କିମ୍ବା ବୁକୁରେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଅନୁଭବ ହୁଏ, ତୁରନ୍ତ ନିକଟସ୍ଥ ହସ୍ପିଟାଲକୁ ଯାଆନ୍ତୁ।