ରଥଯାତ୍ରା ସରିଲା, ଭଙ୍ଗାଯାଉଛି ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୁରତୀଙ୍କ ତିନି ରଥ: କୁଆଡେ ଯାଏ ତିନି ରଥର ଭଗ୍ନାବଶେଷ?
ଓଡ଼ିଶା ଭାସ୍କର: ଶେଷ ହୋଇଛି ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ ପବିତ୍ର ରଥଯାତ୍ରା । ନବଦିନାତ୍ମକ ଯାତ୍ରା ଶେଷ ହେବା ପରେ ରତ୍ନ ସିଂହାସନକୁ ବାହୁଡ଼ିଛନ୍ତି ଶ୍ରୀଜୀଉ, କାଲି ତିନିଠାକୁରଙ୍କର ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି । ରଥରୁ ଓହ୍ଲାଇ ପୁଣିଥରେ ରତ୍ନବେଦୀରେ ଶୋଭା ପାଉଛନ୍ତି ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା । ଏହାପରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନନ୍ଦିଘୋଷ, ବଳରାମଙ୍କ ତାଳଧ୍ୱଜ ଏବଂ ମାତା ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ଦର୍ପଦଳନ ରଥକୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଉଛି । କିନ୍ତୁ କାହିଁକି ରହିଛି ଏମିତି ପରମ୍ପରା ? କାହିଁକି ତିନି ରଥକୁ ଭାଙ୍ଗି ଅଲଗା କରି ଦିଆଯାଏ? ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଏହି ରହସ୍ୟ ବିଷୟରେ ।
ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଦିନରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ୩ ଟି ରଥର ର୍ନିମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ । ପ୍ରାୟ ୨ ମାସର ଅକ୍ଲାନ୍ତ ପରିଶ୍ରମ ପରେ ଏହି ୩ ରଥର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ ହୋଇଥାଏ । ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିତି ନିୟମ ମାନି ରଥ କାର୍ଯ୍ୟ ସମାପନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ରଥ କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ ହେବା ପରେ ଘୋଷ ଯାତ୍ରା କରି ଗୁଣ୍ଡିଚା ମା ଘରକୁ ବୁଲିବାକୁ ଯାଇଥାନ୍ତି ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂରତୀ । ସେଠାରେ ୯ ଦିନ ରହି ଦଶମୀ ଦିନ ବାହୁଡା ପର୍ବରେ ବଡ ଦେଉଳକୁ ଫେରିଯାଆନ୍ତି ଶ୍ରୀଜୀଉ । ସିଂହ ଦୁଆରରେ ସୁନାବେଶ ଏବଂ ଅଧରପଣା ପରେ ନୀଳାଦ୍ରିି ବିଜେ କରି ବଡ ଦେଉଳକୁ ଫେରି ଆସନ୍ତି ତିନି ଠାକୁର । ନିଳାଦ୍ରି ବିଜେ ପରମ୍ପରା ପରେ ପୂଜା ହୋଇ ଏହି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ରଥଭଙ୍ଗା କାର୍ଯ୍ୟ । ଶ୍ରାବଣ ମାସରେ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ଏହି ରଥ ଭଙ୍ଗା କାର୍ଯ୍ୟ । ପ୍ରଥମେ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ଦେବଦଳନ ରଥ, ପରେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ତାଳଧ୍ୱଜ ଏବଂ ଶେଷରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଏ । ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିରର ଭୋଇ ସେବକ ମାନେ ଏହି ରଥଗଙ୍ଗା କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ରଥ ଭଙ୍ଗା କାର୍ଯ୍ୟ ୧୨ଦିନ ଧରି ଚାଲିଥାଏ । ପ୍ରଥମେ ରଥର ଦଧିନଉତି ଭଙ୍ଗା ଯାଏ ଏବଂ ପାରା ଭାଢି, ଚଉଦ ନାହାକ, ଦୁଆର ବେଢା, ଛଅ କାଠ, କଳସ ଓ ଶୂଆ ଏ ସବୁକୁ ଉପରୁ ତଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭଙ୍ଗା ଯାଇଥାଏ ।
ଯେମିତି ରଥ ତଳ ଚକ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଦଧି ନଉତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାମ ହୋଇ ଶେଷ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ଦଧିନଉତି ପାଖରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଚକା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶେଷ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ଭଙ୍ଗା ଯାଇଥିବା ରଥର ଚକ, କଣକୁଜ, ଅଶ୍ୱ, ପ୍ରଭା, ସିଂହାସନ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇଥାଏ । ଏଠାରେ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିଲାମ କରାଯାଏ ରଥର ସମସ୍ତ ଅଂଶବିଶେଷ । ଏହାକୁ ଭକ୍ତମାନେ ପାଇ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ କୃପା ଲାଭ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନର ତତ୍ୱାବଧାନରେ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ରଥରୁ ବାହରିଥିବା କାଠଗୁଡିକ ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ରୋଷଶାଳାକୁ ଯାଇଥାଏ । ସେହିପରି ସାରଥୀକୁ ନବକଳେବର ସମୟରେ ତିନି ଠାକୁରଙ୍କ ସହ ସମାଧୀ ଦିଆଯାଇଥାଏ ରଥରେ ଥିବା ଶୁଆ । ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ପକ୍ଷରୁ ରଥ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଓ ରଥଭଙ୍ଗା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଶେଷ ହୋଇଥାଏ ।
