ମହାଶିବରାତ୍ରୀ ; କେଉଁଠି ଅଛନ୍ତି ପଞ୍ଚ କେଦାର, କ’ଣ ରହିଛି ବିଶ୍ୱାସ?

ଫାଲଗୁନ୍ ମାସ କୃଷ୍ଣ ପକ୍ଷ ଚତୁର୍ଦଶୀ ତିଥିରେ ମହାଶିବରାତ୍ରୀ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହି ଦିନ ଭୋଳାବାବାଙ୍କୁ ପ୍ରସନ୍ନ କରିବା ପାଇଁ ଭକ୍ତମାନେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ଶିବାଳୟରେ ଭିଡ ଜମାନ୍ତି । କୁହାଯାଏ ଭଗବାନ ମହାଦେବ ହିମାଳୟରେ ବିରାଜମାନ କରନ୍ତି । ଯଦି ଆମେ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରିୟ ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକ ବିଷୟରେ କଥା ହେଲେ ମନକୁ ଆସେ ହିମାଳୟର ପାଦଦେଶରେ ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡର କେଦାରନାଥ ମନ୍ଦିର ବିଷୟରେ… । କେଦାରନାଥ ନୁହେ,ଁ ପଞ୍ଚକେଦାରରେ ବିରାଜମାନ କରିନ୍ତି ମହାଦେବ ଶଙ୍କର ।

କୁହାଯାଏ ଯେ ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡର କେବଳ କେଦାରନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ନୁହେଁ, ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଣରେ ମହାଦେବଙ୍କ ସ୍ଥିତି ରହିଛି । କେଦାରନାଥ ବ୍ୟତୀତ ପଞ୍ଚ କେଦାର ସେଠାରେ ରହିଛି । ମନରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଆସୁଥିବା ପଞ୍ଚ କେଦାର କ’ଣ ?

ପଞ୍ଚକେଦାର ହେଉଛି ଉତ୍ତରଖଣ୍ଡରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ପାଞ୍ଚଟି ମନ୍ଦିରରେ ବିଭିନ୍ନ ରୂପରେ ପୂଜା ପାଉଥିବା ମହାଦେବଙ୍କ ସ୍ଥିତିକୁ ପଞ୍ଚ କେଦାର କୁହାଯାଏ । ଯାହା ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ୱାସର ମୁଖ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ତେବେ ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ପଞ୍ଚକେଦାରଙ୍କ ପୌରାଣିକ ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ୱାସ କ’ଣ ?
ପାଞ୍ଚକେଦାର ହେଉଛି ପାଞ୍ଚଟି ଶିବ ମନ୍ଦିରର ସାମୂହିକ ନାମ ଏବଂ ଏହାର ବର୍ଣ୍ଣନା ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣର କେଦାରଖଣ୍ଡରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । ପଞ୍ଚକେଦାରରେ ପ୍ରଥମ କେଦାର ହେଉଛି କେଦାରନାଥ ମନ୍ଦିର, ପ୍ରଭୁ ମାଦମହେଶ୍ୱର ଦ୍ୱିତୀୟ କେଦାର, ଭଗବାନ ତୁଙ୍ଗନାଥଙ୍କୁ ତୃତୀୟ କେଦାର, ଚତୁର୍ଥ କେଦାର ଭାବରେ ଭଗବାନ ରୁଦ୍ରନାଥ ଏବଂ ପଞ୍ଚମ କେଦାର ଭାବରେ କଳ୍ପେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ। ସମସ୍ତ ପଞ୍ଚକେଦାର ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କର ପବିତ୍ର ସ୍ଥାନ, ଯେଉଁଠାରେ ଭଗବାନ ଶଙ୍କରଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଦେବତା ପୂଜା କରନ୍ତି।

ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ୱାସ ଅନୁଯାୟୀ, ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ପାଣ୍ଡବମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଗୁରୁ, ବଂଶ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଏବଂ ଭାତୃହତ୍ୟାର ପାପରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବାକୁ ସେମାନେ ଭୋଳାବାବା ଶଙ୍କରଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ପ୍ରାପ୍ତି ଚାହୁଁଥିଲେ । ଶ୍ରୀ କୃଷ୍ଣ ସେମାନଙ୍କୁ ଏପରି କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଭଗବାନ ଶିବ ପାଣ୍ଡବଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟରେ କ୍ରୋଧିତ ଥିଲେ ଏବଂ ଏତେ ଶୀଘ୍ର ସେମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିବାକୁ ଚାହୁଁ ନଥିଲେ। ଯେତେବେଳେ ପାଣ୍ଡବମାନେ ଶିବଙ୍କ ସନ୍ଧାନରେ କାଶୀରେ ପହଞ୍ଚିଲେ, ସେତେବେଳେ ଶିବ ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯିବା ପାଇଁ ହିମାଳୟ ଆଡକୁ ଗଲେ। ଯେତେବେଳେ ନାରଦଙ୍କଠାରୁ ଏହି ଖବର ମିଳିଲା, ପାଣ୍ଡବମାନେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ଅନୁସରଣ କରି ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଭଗବାନ ଶଙ୍କର ପାଣ୍ଡବଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ ଦେବାକୁ ଚାହୁଁନଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ପାଣ୍ଡବମାନେ ଦେଖିଲେ ଯେ ବୁଗିଆଲରେ ଥିବା ଗୋଟିଏ ଷଣ୍ଢ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ କିଛି ଅଲଗା ଥିଲା । ପାଣ୍ଡବମାନଙ୍କ ସନ୍ଦେହ ହେଲା, ଭୀମା ତାଙ୍କର ବିଶାଳ ରୂପ ଧାରଣ କରି ଦୁଇ ପର୍ବତ ଉପରେ ନଜର ନୁଇ ରଖିଲେ । ସମସ୍ତ ଗାଈ ଓ ଷଣ୍ଢ ଗୋଡ ତଳେ ଯିବାକୁ ଲାଗିଲେ, କିନ୍ତୁ ଭଗବାନ ଶଙ୍କର ଆକାରରେ ନେଇଥିବା ଷଣ୍ଢ ଗୋଡ ତଳେ ଯିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନଥିଲା। ଏହି ସମୟରେ ଯେତେବେଳେ ଭୀମା ସେହି ଷଣ୍ଢକୁ ଧରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲା, ଶିବ ଭୂମି ତଳେ ପଶିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ, ଭୀମା ଷଣ୍ଢ ପିଠିରେ ଥିବା ଉଚ୍ଚ ମାଂସ ପିଣ୍ଡୁଳାକୁ ଧରିଥିଲେ। ସେହି ଦିନଠାରୁ କେଦାରନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ଷଣ୍ଢ ପିଠି ଅକୃତିର ଏକ ପିଣ୍ଡ ପୂଜା କରାଯାଏ । ୧୨ ହଜାର ଫୁଟ ଉଚ୍ଚରେ ଅବସ୍ଥିତ କେଦାରନାଥ ମନ୍ଦିର ରୁଦ୍ରପ୍ରୟାଗ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଯାହାକି ଚାରି ଧାମ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ । ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ଯେତେବେଳେ ପ୍ରଭୁ ଶଙ୍କର ଷଣ୍ଢ ରୂପରେ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲେ, ସେତେବେଳେ ନେପାଳର କାଠମାଣ୍ଡୁରେ ଆର୍ବିଭାବ ହୋଇଥିଳେ । ଯାହା ପାଶୁପାତିନାଥ ମନ୍ଦିର ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ।

ଦ୍ୱିତୀୟ କେଦାର ରୂପରେ ଭଗବାନ ମଦମହେଶ୍ୱର ବା ମଧ୍ୟାମହେଶ୍ୱର ପୂଜାୂ କରାଯାଏ । ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଶିବଙ୍କ ନାଭି ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ। ମଦମହେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରକୁ ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରୁ ବିଶାଳ ପର୍ବତ ଘେରି ରହିଛି, ଯାହାର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନମୁଗ୍ଧକର । ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ଏହି ମନ୍ଦିରର କବାଟ ମଧ୍ୟ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ପାଇଁ ଖୋଲା ଯାଇଥାଏ। ମାଧ୍ୟାମହେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରର କବାଟ ତୃତୀୟରେ ଖୋଲା ଯାଇଯାଏ ଏବଂ ଦିପାବଳି ପରେ ବନ୍ଦ କରାଯାଏ ।

ପୃଥିବୀର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶିବ ମନ୍ଦିର, ତୃତୀୟ କେଦାର ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ତୁଙ୍ଗନାଥ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ବାହୁ ଆକାରରେ ପୂଜା କରାଯାଏ। ପଞ୍ଚକେଦର ମଧ୍ୟରୁ ତୁଙ୍ଗନାଥ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର । ଏହି ମନ୍ଦିର ହେଉଛି ବିଶ୍ୱର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଉଚ୍ଚତାରେ ନିର୍ମିତ ଶିବ ମନ୍ଦିର । ଏହି ମନ୍ଦିର ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ଠାରୁ ୩୬୮୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚରେ ଅବସ୍ଥିତ । ତୁଙ୍ଗନାଥ ମନ୍ଦିର ଚନ୍ଦ୍ରଶିଳା ଶିଖର ତଳେ ନିର୍ମିତ, ଯାହା ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ଯେଉଁଠାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ଲୋକ ଟ୍ରାକ୍ କରିବାକୁ ପହଞ୍ଚନ୍ତି । ଶୀତଦିନେ ଛଅ ମାସ ପାଇଁ କବାଟ ବନ୍ଦ ରହିଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ପ୍ରଭୁ ତୁଙ୍ଗନାଥଙ୍କୁ ମକ୍କୁମାଠରେ ପୂଜା କରାଯାଏ ।

ଚତୁର୍ଥ କେଦାର ରୁଦ୍ରନାଥ ଚାମୋଲି ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରୁ ୩୫୫୪ ମିଟର ଉଚ୍ଚରେ ଅବସ୍ଥିତ । ରୁଦ୍ରନାଥ ମନ୍ଦିର ମହାନ ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ରୁଦ୍ରନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ଭଗବାନ ଶଙ୍କରଙ୍କ ମୁହଁ ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ। ଏହା ସହିତ ନେପାଳର ପାଶୁପତୀନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ଚତୁରାନନ ଏବଂ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆରେ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ପଞ୍ଚାନାନ ବିଗ୍ରହ ରୂପରେ ପୂଜା କରାଯାଏ । ଶୀତଦିନେ ମନ୍ଦିରର କବାଟ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଏ, ଯେଉଁଥିପାଇଁ ଗୋପଶ୍ୱରରେ ଭଗବାନ ରୁଦ୍ରନାଥଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ ।

ପଞ୍ଚମ କେଦାର ଭାବରେ କଳ୍‌ପେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ବିଖ୍ୟାତ । ଏହା କଳ୍ପେନାଥ ମନ୍ଦିର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା । ଏଠାରେ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ଜଟାୟୁ ବା ଜଟ ବା କେଶ ପୂଜା କରାଯାଏ। କାଲପେଶ୍ୱର ହେଉଛି ପଞ୍ଚକେଦର ମଧ୍ୟରୁ ଏକମାତ୍ର କେଦାର ଯାହା ବର୍ଷସାରା ଭକ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଖୋଲା ରହିଥାଏ । ଶୀତଦିନେ ମଧ୍ୟ ଭକ୍ତମାନେ ବାବା ଭୋଲେନାଥଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପାଇବାକୁ ଆସିଥାନ୍ତି ।